Μέλι: Είδη και διατροφικά οφέλη

Περίπου 20.000-40.000 μέλισσες εργάτριες (του είδους Apis mellifera) δουλεύουν σκληρά για να μαζέψουν νέκταρ ή φυσικούς χυμούς από τα λουλούδια της άνοιξης, ή διαφόρων δέντρων για να το αποθηκεύσουν στην κυψέλη τους όπου εκεί αυτό το νέκταρ μεταβάλλεται, χάνει την υγρασία του (αφυδατώνεται) και γίνεται πιο πυκνό και σιγά σιγά ωριμάζει.

Κάποια ενδιαφέροντα γεγονότα που θα σας δώσουν να καταλάβετε την αξία του μελιού:
Σκεφτείτε ότι η μέση εργάτρια μέλισσα δουλεύει όλη της τη ζωή για να παράγει το 1/12 του κουταλιού του γλυκού μέλι, ενώ για να παραχθεί 1 κιλό μέλι πρέπει οι μέλισσες να πάνε σε 4.000.000 λουλούδια! Πάντως η μέση εργάτρια μπορεί σε μία καλή μέρα να πάει σε πάνω από 2000 λουλούδια για να μαζέψει νέκταρ και πηγαίνει να αδειάσει το νέκταρ αυτό στην κυψέλη κάθε 50-100 λουλούδια. Μετά από 1600 πτήσεις περίπου θα παραχθούν 30g μέλι. Σκεφτείτε μόνο ότι οι μέλισσες πετούν 177000 χιλιόμετρα συνολικά για να φέρουν το νέκταρ για την παραγωγή 1 κιλού μελιού.

Σκεφτείτε πόση δουλειά λοιπόν χρειάζεται για να πάρουμε εμείς το μέλι μας και για να γεμίσει μία αποικία μελισσών την κυψέλη της με μέλι. Μπορεί να παράξει πάντως μέχρι και 100 ακόμα κιλά μέλι το χρόνο μία αποικία αρκεί ο μελισσοκόμος να είναι καλός.


Μέχρι τις μέσα του 18ου αιώνα το μέλι ήταν η μόνη γλυκαντική ουσία που είχε ο άνθρωπος...
Αυτό το αρωματικό προϊόν που περιέχει συμπυκνωμένο το άρωμα και τη γεύση των λουλουδιών που προέρχεται, περιέχει 38-80% σάκχαρα και έχει τόσο μεγάλο ιξώδες, χαμηλή υγρασία και υψηλή συγκέντρωση σακχάρων που σχεδόν κανένας μικροοργανισμός δε μπορεί να επιβιώσει σε αυτό (εξαίρεση το βακτήριο Clostridium Botulinum σε σπάνιες περιπτώσεις).

Μία ενδιαφέρουσα λαθεμένη άποψη για το μέλι είναι ότι αν ζαχαρώσει τότε δεν είναι καλό ή είναι νοθευμένο. Στην πραγματικότητα ισχύει ακριβώς το αντίθετο.
Επίσης το πότε θα ζαχαρώσει ένα μέλι εξαρτάται από το τι είδος μέλι είναι και πόσα σάκχαρα έχει.
Για παράδειγμα τα ανθόμελα ζαχαρώνουν (κρυσταλλώνουν) σε 2 εβδομάδες περίπου ενώ τα πευκόμελα σε μερικούς μήνες. Η κρυστάλλωση σχετίζεται με το ποσοστό των σακχάρων που περιέχει το μέλι, όσο μεγαλύτερο τόσο πιο γρήγορα θα κρυσταλλώσει, την περιεκτικότητά του σε γυρεόκοκκους, κομμάτια από κερί (πόσο καλά δηλαδή έχει ), κλπ.

Ας δούμε όμως τα πράματα πιο προσεκτικά:

Πολύ χοντρικά μία κουταλιά της σούπας μέλι ισοδυναμεί με 60 θερμίδες περίπου.
Αν και μία κουταλιά μέλι έχει περισσότερες θερμίδες από τη ζάχαρη, που έχει γύρω στις 45 ανά κουταλιά, το μέλι περιέχει γύρω στις 180 διαφορετικές ουσίες πολλές από τις οποίες θρεπτικά οφέλιμες!
Μπορούμε να αναφέρουμε κάπου στα 18 οργανικά οξέα, αμινοξέα, πεπτίδια και άλλες αζωτούχες ενώσεις, βιταμίνες του συμπλέγματος Β, C, D, E, φυσικές αρωματικές ουσίες, ένζυμα, πρεβιοτικές ίνες, κλπ.

Κύρια σάκχαρα του η γλυκόζη και η φρουκτόζη (το μέλι αποτελείται κυρίως από αυτά) αλλά περιέχει και λιγότερο μαλτόζη, σακχαρόζη και τα υπόλοιπα που περιέχει είναι πιο σύνθετοι υδατάνθρακες.
Επίσης όπως προαναφέραμε περιέχει ποικιλία οργανικών οξέων και αμινοξέων, καθώς σε πολύ μικρές ποσότητες βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και αντιοξειδωτικά (φλαβονοειδή, πολυφαινόλες, μονοτερπένια, κλπ).

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΜΕΛΙΟΥ

1. Φυσικά σάκχαρα κάπου στο 80%.
2. Νερό (φυσική υγρασία) περίπου στο 16%.
3. Οργανικά οξέα, αζωτούχες ενώσεις (πρωτεΐνες, αμινοξέα), ιχνοστοιχεία (φωσφόρος, νάτριο, χλώριο, κάλιο, θείο, σίδηρο, μαγγάνιο, χαλκό, ασβέστιο, πυρίτιο, μαγνήσιο, ιώδιο) κάπου στο 1%.
4. Άλλα θρεπτικά συστατικά όπως ένζυμα (ινβερτάση, οξειδάση, καταλάση, φωσφατάση), βιταμίνες (C, Κ, καροτένια, φολικό οξύ, βιοτίνη, παντοθενικό οξύ, ριβοφλαβίνη, πυριδοξίνη), αρωματικές χρωστικές ουσίες και άλλα (αντιβιοτικοί παράγοντες όπως η ινιμπίνες και βιολογικοί παράγοντες).

Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι το μέλι έχει αντισηπτικές και φαρμακευτικές ιδιότητες και το ίδιο αποδεικνύεται σιγά σιγά μέχρι και σήμερα.
Έρευνες συνεχώς αποδεικνύουν τους ισχυρισμούς των παλαιότερων για τα οφέλη του μελιού όπως για παράδειγμα η έρευνα της Dr. Ιωάννας Χήνου η οποία έδειξε ότι η αντιμικροβιακή δράση του είναι σημαντική πάνω σε βακτηριακά στελέχη της στοματικής κοιλότητας και των ανθρωπογόνων βακτηρίων.

Οι αντιοξειδωτικές ουσίες του μελιού όπως τα φλαβονοειδή δεσμεύουν τον σίδηρο με αποτέλεσμα να εμποδίζουν το σχηματισμό ελευθέρων ριζών που μπορεί να οξειδώσουν το DNA μας. 

Αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσε να είναι και μία αντικαρκινική τροφή αν καταναλώνεται σωστά.

Μάλιστα στο θυμαρίσιο μέλι, η τριόλη, μία χημική ένωση που περιέχει φαίνεται να είναι κατά του καρκίνου του μαστού, της μήτρας και του προστάτη, όπως έδειξε η έρευνα:

Bioactivity of Greek honey extracts on breast cancer (MCF‐7), prostate cancer (PC‐3) and endometrial cancer (Ishikawa) cells: Profile analysis of extracts.

Επίσης περιέχει πρεβιοτικές ίνες με κύριες την ινουλίνη και τους ολιγοσακχαρίτες και για αυτό το λόγο συμβάλλει στην καλή λειτουργία του εντέρου και μάλιστα είναι ικανό να βοηθήσει στο να φέρει το γαστρεντερικό σύστημα σε μία ισορροπία σε περίπτωση προβλημάτων λόγω άγχους.

Είναι φοβερό τρόφιμο για 20 λεπτά πριν την άσκηση αφού δίνει πολύ ενέργεια και μάλιστα κάποιοι μπορεί να νιώσουν την αίσθηση όπως είναι μετά από ένα καφέ! 

Μάλιστα ενώ η κατανάλωση κάποιου σνακ πλούσιου σε ζάχαρη μας ανεβάζει τη διάθεση και την ενέργεια αλλά για πολύ λίγη ώρα και μετά πέφτουμε απότομα, η ενέργεια μίας κουταλιάς μέλι διαρκεί.

Άλλα οφέλη που έχει είναι τα εξής:

• Η συχνή κατανάλωση μελιού από άτομα που πάσχουν από διαταραχές της καρδιάς μπορεί να βοηθήσει αφού η γλυκόζη αποτελεί πηγή ενέργειας για την καρδιά όπως και για όλους τους μυς αρκεί να καταναλώνεται με μέτρο. Επίσης η ουσία ακετυλοχολίνη που περιέχει έχει την ιδιότητα να διαστέλλει τα αγγεία και άρα είναι αντιυπερτασικό.
• Άλλο πλεονέκτημα που έχει η γλυκόζη του μελιού όταν καταναλώνεται με μέτρο είναι ότι συμπληρώνει τις αποθήκες γλυκογόνου του συκωτιού, το οποίο γλυκογόνο αυξάνει την αντίσταση του οργανισμού στις μολύνσεις.
• Βοηθά στην αύξηση του ποσοστού της αιμοσφαιρίνης κυρίως στα παιδιά λόγω του σιδήρου και του χαλκού που περιέχει.
• Βοηθά στη νεφρική λειτουργία επειδή σαν υπερτονικό διάλυμα σακχάρων που είναι δρα σαν διουρητικό.
• Είναι μία ελαφρώς αλκαλική τροφή λόγω των μεταλλικών της αλάτων και η αλκαλικότητα αυτή  μειώνει την οξύτητα στο στομάχι σε περίπτωση που είναι αυξημένη. Επίσης ίσως μπορεί να προστατεύει από έλκη στομάχου και δωδεκαδακτύλου και είναι και ελαφρώς καθαρτικό επειδή περιέχει σχετικά αρκετή χολίνη άρα βοηθά και στη δυσκοιλιότητα.
• Ίσως να μπορεί να βοηθήσει αυτούς που πάσχουν από αλλεργίες. Αν κάποιος που έχει αλλεργία στη γύρη ενός συγκεκριμένου φυτού, καταναλώσει συστηματικά μέλι το οποίο φτιάχτηκε και από νέκταρ αυτού του φυτού μπορεί να ωφεληθεί. Το μέλι αυτό περιέχει τα αλλεργιογόνα που πειράζουν το συγκεκριμένο άτομο σε πολύ πολύ μικρές ποσότητες που δεν είναι ικανές να προκαλέσουν πρόβλημα στο άτομο. Όμως επειδή ο οργανισμός εκτίθεται σε αυτές τις ουσίες λίγο, σιγά σιγά τις συνηθίζει, με αποτέλεσμα να συνηθίσει αυτή την ουσία ως ένα βαθμό. Έτσι μπορεί στο μέλλον να έχεις μειωμένα συμπτώματα! Αυτό το πιθανό όφελος του μελιού θυμίζει την ανοσοθεραπεία που μπορεί να κάνουν οι αλλεργιολόγοι σε άτομα που πάσχουν από σχετικά σοβαρές αλλεργείες.
• Τέλος βοηθά στο να μεταβολιστεί γρηγορότερα η αιθανόλη από το συκώτι, κάτι που σημαίνει ότι βοηθά πολύ κάποιον που έχει μεθύσει, ένα όφελος που ενισχύεται αν συνδυαστεί με χυμό λεμονιού.

Ποια είναι όμως τα είδη μελιού και ποιες οι διαφορές τους όσον αφορά τα διατροφικά στοιχεία τους;

Υπάρχουν άπειρα είδη μελιού από πολλά διαφορετικά φυτά και δέντρα άρα αναγκαστικά θα σχολιάσουμε μόνο τα πιο συνηθισμένα. Γενικά πάντως τα σκουρόχρωμα μέλια έχουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά και ιχνοστοιχεία χωρίς να είναι και ο κανόνας.

• Μέλι ανθέων

Με ελαφρώς ανθώδες άρωμα, γεύση και περλέ χρώμα σκούρας καραμέλας, προέρχεται από όλα τα λουλούδια που έχουν κοντά τους οι μέλισσες και μαζεύουν το νέκταρ, τα οποία ανθίζουν από Ιούλιο ως Αύγουστο. Ποιοτικά θεωρείται γενικά κατώτερο από το μέλι από κωνοφόρα όπως από πεύκο, από το θυμαρίσιο, το μέλι ελάτης, κλπ και κρυσταλλώνει γρήγορα.

• Πευκόμελο

Αποτελεί το 60-65% της ελληνικής ετήσιας παραγωγής μελιού. Το άρωμά του είναι πιο "βαρύ" και θυμίζει περισσότερο πευκοδάσος και η γεύση του πιο πιπεράτη και δυνατή. Ο τρύγος του γίνεται από Αύγουστο έως Οκτώβριο.

Δεν κρυσταλλώνει εύκολα λόγω της χαμηλότερης περιεκτικότητας σε σάκχαρα, είναι πιο πλούσιο σε αμινοξέα, πρωτεΐνες και ιχνοστοιχεία από το ανθόμελο και έχει πιο λίγες φυσικά θερμίδες. Είναι θρεπτικότερο του ανθόμελου με περισσότερο ασβέστιο, μαγνήσιο, ψευδάργυρο, χαλκό, σίδηρο, κλπ. Τα ελληνικά πεύκα περιέχουν σε μεγάλες σχετικά συγκεντρώσεις τα ιχνοστοιχεία αυτά και για αυτό και το μέλι.

• Θυμαρίσιο μέλι

Θεωρείται ότι είναι ποιοτικά ανώτερο γενικά. Έχει ανοιχτόχρωμο και χρυσό χρώμα που λάμπει, το κλασικό μελένιο άρωμα που θυμίζει και βότανα. Αν και λέγεται θυμαρίσιο πολύ σπάνια να είναι μόνο θυμάρι (τώρα βέβαια αυτό ισχύει με όλα τα μέλια), όμως για να μπορεί να ονομαστεί έτσι πρέπει να περιέχει μέλι από θυμάρι σε συγκεκριμένη αναλογία. Μπορεί επίσης να περιέχει ρίγανη, μέντα, αγριομέντα, αγριοδεντρολίβανο, τσάι βουνού, φασκομηλιά, κλπ.

Το θυμαρίσιο μέλι περιέχει μία φαινόλη που ονομάζεται θυμόλη, η οποία έχει αναγνωρισμένες αντισηπτικές ιδιότητες. Μάλιστα κάποιες έρευνες έδειξαν ότι μπορεί να βοηθήσει στην επούλωση εγκαυμάτων και πληγών ακόμα και 2 φορές γρηγορότερα σε σχέση με ειδική γάζα.
Επίσης έχει ευεργετική επίδραση σε παθήσεις του πεπτικού και ουροποιητικού συστήματος, αλλά και τονωτικές ιδιότητες.

• Μέλι ελάτης

Επίσης θεωρείται ποιοτικά ανώτερο ειδικά στη χώρα μας. 

Το συγκεκριμένο μπορεί να είναι είτε "Έλατο" είτε "Έλατο Βανίλια", το οποίο δεύτερο προέρχεται από τη Βυτίνα της Αρκαδίας και είναι το μοναδικό μέλι Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) στην Ελλάδα τουλάχιστον για την ώρα. Έχει κεχριμπαρένιο περλέ χρώμα με λίγες καφέ αποχρώσεις, πικάντικη γεύση και θυμίζει καραμέλα βουτύρου.
Ανήκει στην κατηγορία των μελιών από μελιτώματα, που σημαίνει ότι προέρχεται από το χυμό που προσλαμβάνουν οι μέλισσες με τη μεσολάβηση κάποιων εντόμων που παρασιτούν στα φυτά και συγκεκριμένα στα έλατα (physokermes hemicryphus).
Το ενδιαφέρον είναι ότι λόγω της μικρότερης σε σύγκριση με άλλα μέλια περιεκτικότητας σε σάκχαρα, το μέλι αυτό δεν κρυσταλλώνει ίσως ποτέ! 

Το "Έλατο" έχει χρυσοκάστανο χρώμα  με βαθύ άρωμα που θυμίζει δάσος και λουλούδια.

Είναι πλούσια σε ιχνοστοιχεία όπως το κάλιο, το μαγνήσιο, το σίδηρο και το φωσφόρο και περιέχει σε χαμηλές ποσότητες βιταμίνες που όμως αρκούν για να αφομοιωθούν καλύτερα τα σάκχαρα του μελιού.

• Μέλι καστανιάς

Έχει άρωμα που θυμίζει γλυκό κάστανο, εσπεριδοειδή και ξηρούς καρπούς και χρώμα χρυσοκάστανο και είναι αρκετά παχύρευστο.

Θεωρείται ότι είναι πλούσιο σε αμινοξέα και πως μπορεί να δράσει και ως στυπτικό σε περιπτώσεις δυσεντερίας.

• Μέλι πορτοκαλιάς ή εσπεριδοειδών γενικά

Το χρώμα του, σκούρο μπεζ προς πορτοκαλί και το άρωμά του μελένιο, γήινο και ανθώδες με γεύση ανθέων πορτοκαλιάς. Ζαχαρώνει εύκολα και είναι αρκετά ρευστό. Δε θεωρείται και τόσο φοβερό ποιοτικά και πρέπει να καταναλώνεται σχετικά γρήγορα.

• Μέλι από ρείκι ή ερείκη 

Έχει ένα ξεχωριστό κόκκινοχάλκινο χρώμα και το άρωμά του είναι γήινο και θαμνώδες και αφήνει μία αίσθηση δάσους. Η γεύση του θυμίζει πικρή καραμέλα και είναι πολύ ιδιαίτερη. Είναι ουσιαστικά ένα είδος ανθόμελου που παράγεται από τον Οκτώβριο ως το Νοέμβρη. Αυτό συντηρεί τις μέλισσες όλο το χειμώνα.
Θεωρείται ότι έχει υψηλή θρεπτική αξία, για αυτό το λόγο το πουλάνε και σε καταστήματα υγιεινής διατροφής (χωρίς αυτό βέβαια να λέει κάτι)..

Ενδιαφέροντα είναι και άλλα μέλια όπως το μέλι μανούκα από τη Νέα Ζηλανδία που προέρχεται από τα δέντρα Leptospermum scoparium και είναι εώς και 100 φορές πιο πλούσιο από τα άλλα μέλια σε μία ουσία, την methylglyoxal που δρα κατά του πονόλαιμου, των μυκητιάσεων, της τερηδόνας,της γαστρεντερίτιδας, των εντερόκοκκων και σταφυλόκοκκων.
Το μέλι ηλιάνθου που είναι σχετικά πιο πλούσιο σε πολυφαινόλες, κλπ.

Το ότι οι ποσότητες των θρεπτικών συστατικών αυτών είναι μικρές στα μέλια δε σημαίνει ότι δε προσφέρει στον οργανισμό μας αφού είναι πιθανότερο να απορροφούνται πολύ καλύτερα σε σύγκριση με τα θρεπτικά άλλων τροφίμων και ίσως σε αυτό να οφείλεται γιατί το μέλι θεωρείται θαυματουργό και τρόφιμο που φέρνει μακροζωία από κάποιους.

Επίσης το μυστικό πίσω από το λόγο που το μέλι έχει τόσα οφέλη για τον οργανισμό χωρίς η σύγχρονη επιστήμη να μπορεί να εξηγήσει το λόγο, είναι ίσως η συνύπαρξη όλων των συστατικών σε ιδανικές αναλογίες και ο τρόπος που δρουν αυτά όλα στον οργανισμό μας.

Με λίγα λόγια δε μετράει πάντα η ποσότητα αλλά η ποιότητα!
Μία τροφή είναι υπερτροφή όχι μόνο αν έχει μεγάλες ποσότητες θρεπτικών συστατικών (πιο πιθανό είναι να μην απορροφούνται καλά έτσι κι αλλιώς) αλλά και αν έχει ποικιλία θρεπτικών συστατικών σε "σωστές" αναλογίες ώστε το σώμα να δέχεται όλα αυτά τα συστατικά και να του προσφέρουν το μέγιστο!

Αν θέλετε ρίξτε μία ματιά στα παρακάτω:
Πως να ελέγξετε αν το μέλι είναι νοθευμένο;
http://www.ellinikomeli.gr/katanalotis/katanalotes-meli/170-%CE
Μασαζ με μέλι:
http://www.ellinikomeli.gr/katanalotis/katanalotes-meli/58-massage-meli

"Θεραπευτικές" συνταγές από μέλι και κανέλα:

http://melissoktima.blogspot.com/2012/02/m.html
Πως να επαναφέρετε ένα μέλι που έχει κρυσταλλώσει;
http://www.ellinikomeli.gr/katanalotis/katanalotes-meli/636
Ένα blog που μιλάει για τα μελισσοκομικά φυτά:
http://melissokomikafyta.blogspot.com/


ΠΡΟΣΟΧΗ! Αν το μέλι κρυσταλλώσει ανομοιόμορφα (πάνω μόνο) τότε υπάρχει κίνδυνος να υποστεί ζύμωση και να ξινίσει οπότε τότε πρέπει να το επαναφέρουμε!
Επίσης όταν φάμε μία κουταλιά μέλι αν πάμε να ξαναφάμε πρέπει να χρησιμοποιήσουμε άλλο κουτάλι επειδή το σάλιο μας έχει ένζυμα τα οποία μπορεί σιγά-σιγά να αποσυνθέσουν το μέλι και να το κάνουν ευαίσθητο σε επιμολύνσεις.

Κάτι που δε θέλω να ξεχάσω να αναφέρω είναι ότι το μέλι δε πρέπει να θερμαίνεται πολύ (ειδικά να φτάνει σε σημείο βρασμού) διότι καταστρέφονται πολλά αν όχι όλα από τα πολύτιμα ένζυμα και βιταμίνες του.

http://en.wikipedia.org/wiki/Honey
http://www.iatronet.gr/article.asp?art_id=3374
http://www.vita.gr/html/ent/103/ent.1103.asp
http://www.snopes.com/medical/homecure/honey.asp
http://www.ellinikomeli.gr/katanalotis/katanalotes-meli/287-meli-systatika
http://melissoktima.blogspot.com/2008/09/blog-post_24.html
http://www.omse.gr/wp-content/pdf/oi_ksexoristes_idiotites_tou_meliou_os_trofimo.pdf
http://trans.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_qsite7_1_18/11/2008_256666
http://www.madata.gr/diafora/health/34717.html
http://melissoktima.blogspot.com/2008/09/blog-post_982.html
http://www.ellinikomeli.gr/katanalotis/katanalotes-meli/10-melia-katigories-a-diafores
http://www.quantumleapwellness.com/bionews1210.html

Δρ. Iωάννα .B. Χήνου. Μελέτη χημικών συστατικών-Bιολογικές δράσεις Ελληνικών
θυμαρίσιων μελιών. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Φαρμακευτικό Τμήμα. Τομέας Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων.

Anna V. Tsiapara, Mari Jaakkolab, Ioanna Chinouc, Konstadia Graikouc, Tiina Tolonenb, Vesa Virtanenb, Paraskevi Moutsatsoua. Bioactivity of Greek honey extracts on breast cancer (MCF‐7), prostate cancer (PC‐3) and endometrial cancer (Ishikawa) cells: Profile analysis of extracts. Department of Biological Chemistry. University of Athens.
Kajaani University Consortium. University of Oulu. Food Chemistry Volume 116, Issue 3, 1 October 2009, Pages 702‐708.